Terapia doświadczania świata to polska nazwa na terapię snoozlen. Odnosi się do metody pracy terapeutycznej, ale także do miejsca, w którym odbywają się aktywności. Jedna z definicji określa salę doświadczania świata jako celowo zaaranżowaną przestrzeń, w której można znaleźć przedmioty zapewniające bodźce świetlne, dźwiękowe, zapachowe, pozwalające na relaks lub stymulację zmysłów[1]. Tak zaprojektowana przestrzeń ma zachęcać do aktywności i może być stosowana od dzieciństwa do później starości. M. Kupisiewicz definiuje natomiast salę doświadczania świata jako „pomieszczenie terapeutyczne, wyposażone w urządzenia wytwarzające odpowiednio dobrane bodźce pobudzające zmysły (wzrok, słuch, dotyk itd.). Sala doświadczania świata jest miejscem, gdzie prowadzone są zajęcia rewalidacyjne z osobami głęboko upośledzonymi umysłowo, ze sprzężonymi zaburzeniami, mające na celu stymulację polisensoryczną, pobudzenie zmysłów, wyzwalanie aktywności własnej osób poddanych terapii, zwiększenie ich możliwości nawiązania i utrzymania kontaktu z opiekunem, a także sprzyjające wyciszeniu emocjonalnemu, łagodzeniu stresów, relaksacji, odprężeniu oraz doświadczaniu poczucia bezpieczeństwa”[2].

Geograficznej genezy sal Snoozlen należy doszukiwać się w Holandii. To tam, w ośrodku dla osób z niepełnosprawnością powstał pierwowzór sali doświadczania świata. Miejsce powstało z inicjatywy pracowników odpowiedzialnych za organizację czasu wolnego  pensjonariuszy. Bazą tego miejsca były elementy stymulujące wszystkie zmysły poprzez zapachy, faktury i odpowiednie oświetlenie.

Językowa geneza również jest niezwykle interesującą, ponieważ nazwa Snoozlen pochodzi od dwóch Holenderskich słów, czyli nuffelen oznaczającego „węszyć, szperać, obwąchiwać” oraz doezelen, czyli „drzemać, trwać w półśnie, gapić się”.

Pochodzenie językowe doskonale oddaje charakter tego rodzaju działań terapeutycznyc.h Zostały w niej zawarte ich dwa główne aspekty, poznawanie i doświadczanie otoczenia poprzez zmysły oraz przestrzeń do odpoczynku, wycieszenia i relaksu.

1. Zasada właściwej atmosfery

Uczestnik, przekraczając próg sali Snoezelen, powinien od razu poczuć, że znalazł się w miejscu wyjątkowym, odmiennym od codziennego świata. Za pomocą odpowiednio dobranych elementów wyposażenia tworzy się przestrzeń, która sprzyja relaksowi i poczuciu bezpieczeństwa. Istotna jest także obecność terapeuty, który nie narzuca swojej obecności, lecz towarzyszy uczestnikowi w jego osobistym przeżywaniu bodźców. Spokojna i harmonijna aura w sali ma na celu poprawę nastroju i ułatwienie wejścia w stan odprężenia.

2. Zasada własnej decyzji.

Każdy uczestnik samodzielnie decyduje, czy i jak chce włączyć się w działania terapeutyczne. Nikt nie powinien być do niczego zmuszany. Taka swoboda wyboru wzmacnia poczucie autonomii i wpływa na głębsze, bardziej autentyczne doświadczanie przestrzeni. To szczególnie ważne dla osób borykających się z niepełnosprawnością, które często doświadczają ograniczeń i braku decyzyjności w codziennym życiu.

3. Zasada własnego tempa.

Tempo uczestnictwa jest dostosowywane indywidualnie, każdy może działać we własnym rytmie, bez pośpiechu czy presji. Brak sztywnych ram czasowych pozwala skupić się na swoich odczuciach i potrzebach. Uczestnik staje się aktywnym twórcą swojego doświadczenia, co sprzyja budowaniu jego poczucia sprawczości.

4. Zasada odpowiedniego czasu trwania

Czas trwania terapii nie jest z góry narzucony, jednak powinien być dostosowany do możliwości osoby uczestniczącej. Ważne jest, aby długość sesji odpowiadała indywidualnym potrzebom i nie powodowała zmęczenia ani znużenia. Ponadto rozpoczęcie i zakończenie sesji powinno przebiegać w łagodny sposób.

5. Zasada powtarzalności

Regularność jest warunkiem skuteczności terapii. O częstotliwości spotkań decyduje terapeuta, biorąc pod uwagę stan psychofizyczny uczestnika oraz jego reakcje na wcześniejsze sesje. Powtarzalność sesji pozwala utrwalić pozytywne efekty i zapewnia ciągłość procesu terapeutycznego.

6. Zasada wybranej oferty bodźców

Rolą terapeuty jest takie przygotowanie przestrzeni, aby była uporządkowana i pozbawiona nadmiaru informacji. Po zapoznaniu się z indywidualnymi potrzebami uczestnika, terapeuta dobiera odpowiednie bodźce, które mają pobudzać zainteresowanie i zachęcać do aktywności w sposób niewymuszony. Bodźce, które dziecko napotka w sali doświadczania świata nie powinny być przypadkowe.

7. Zasada właściwego nastawienia

Skuteczność terapii zależy w dużej mierze od nastawienia terapeuty. Powinien on wykazywać się wrażliwością, elastycznością, umiejętnością słuchania i obserwacji. Tylko wtedy jest w stanie odpowiednio dostosować środki oddziaływania i zbudować relację opartą na zaufaniu i zrozumieniu. Jego obecność powinna być dyskretna, ale jednocześnie uważna.

Terapia Snoozlen może korzystnie wpływać również na fizjologię organizmu. G. Hotz i wsp. sprawdzali skuteczność terapii u dzieci z ciężkim urazowym uszkodzeniem mózgu. Okazało się, że aktywności w sali doświadczania świata obniżyły napięcie mięśniowe oraz spowodowały spadek szybkości pracy serca[4].

Korzyści z terapii odnotowano także wśród personelu medycznego. Pielęgniarki poddawane sesjom wykazywały wyższą efektywność i lepszą komunikację z pacjentami. Dodatkowo badania potwierdziły fizjologiczne korzyści Snoezelen (np. obniżenie napięcia mięśniowego i tętna) u dzieci z ciężkimi uszkodzeniami mózgu oraz pozytywny wpływ na dzieci z zespołem Retta[5].

Metoda ta znalazła zastosowanie także w gabinetach dentystycznych zmniejszając lęk pacjentów oraz w opiece okołoporodowej i laktacyjnej, przynosząc relaks i poprawę samopoczucia u matek. W terapii paliatywnej oraz leczeniu bólu przewlekłego Snoezelen okazał się równie skuteczny, jak tradycyjne techniki relaksacyjne[6].

W Polsce badania K. Gawron potwierdziły pozytywny wpływ Snoezelen na dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, poprawiając ich nastrój oraz funkcjonowanie w codziennym życiu[7].

Dotychczasowe wyniki badań jednoznacznie wskazują na szerokie możliwości zastosowania tej metody nie tylko u osób z niepełnosprawnością intelektualną, ale również u seniorów, dzieci z zaburzeniami rozwoju, pacjentów z lękami, depresją czy bólem przewlekłym. Snoezelen może być z powodzeniem stosowane w pracy terapeutycznej oraz jako techniki relaksacyjne z osobami w różnym wieku i o zróżnicowanych potrzebach.

Jedno z głównych założeń sali doświadczania świata to stymulacja wszystkich zmysłów. Wszelkie dostarczane bodźce, powinny być jak najbardziej różnorodne, mają zachęcać do odkrywania otoczenia a każdy element powinien spełniać jakaś funkcję. Jeden będzie stymulował wyobraźnię, inny powodował skupienie lub wprowadzał w stan relaksacji. Dlatego stworzenie takiego pomieszczenia w żłobku, wydaje się bardzo dobrym pomysłem. To we wczesnych latach dzieciństwa, małe umysły są najbardziej chłonne, już wtedy warto zacząć stymulować ośrodki sensoryczne w mózgu, by zadbać o prawidłową integrację sensoryczną dziecka.

Wszystkie wskazane badania wyraźnie pokazują, że terapia doświadczania świata przynosi pozytywne skutki wśród ludzi w różnym wieku oraz z różnymi trudnościami. Taka przestrzeń w żłobku oprócz pobudzania naturalnej ciekawości dzieci, może sprzyjać innym aktywnościom. Na przykład wyciszająca sesja przed porą drzemki, może ułatwić dzieciom zasypanie i poprawić jakość snu.

Zbierzmy to wszystko w całość. Jakie zastosowanie w żłobku ma sala doświadczania świata?

1. Stymulacja sensoryczna – sala doświadczania świata umożliwia dzieciom poznawanie świata poprzez różne zmysły.
2. Rozwój poznawczy – rozwój koncentracji, uwagi i świadomości ciała w przestrzeni
3. Terapia i relaksacja – sala doświadczania świata pomaga w redukcji napięcia i stresu, może być miejscem wyciszenia, gdy dziecko nie radzi sobie z emocjami, a jeszcze nie wykształciło kompetencji, aby w sposób konstruktywny je wyrazić.
4. Budowanie relacji – podczas terapii i aktywności w małych grupach dzieci uczą się dzielić przestrzenią oraz przedmiotami.

To, jakie wyposażenie trafi do sali doświadczania świata, w dużej mierze zależy od wielkości pomieszczenia, jakim dysponujemy w placówce. Jeśli przestrzeń jest ograniczona, warto rozważyć stworzenie kącika doświadczania świata – z podstawowym, ale dobrze dobranym zestawem sprzętów. Natomiast większe pomieszczenia dają możliwość zaplanowania kompleksowej, w pełni wyposażonej przestrzeni terapeutycznej.

Zaleca się, aby tłem dla elementów stymulujących był kolor biały, zarówno na ścianach, jak i w meblach. Ważnym aspektem sali doświadczania świata są także elementy wypoczynkowe, takie jak łóżka wodne, poduchy, hamaki, materace i pufy.
Gdy mamy już stworzoną tę podstawową bazę, w kolejnym kroku warto zadbać o pozostałe wyposażenie sali. Jak wspomniano wcześniej, bodźce w takim pomieszczeniu powinny być różnorodne, celowe i dostosowane do konkretnych zmysłów, zarówno w kontekście stymulacji, jak i relaksacji.

Sala doświadczania ma stanowić miejsce znacząco odmienne od codzienności. Celowo zaaranżowana przestrzeń powinna zawierać różnorodne bodźce i dbać o odprężenie i aktywizację.

Dlaczego warto mieć taka salę w żłobku?

• Wspiera holistyczny rozwój dzieci
• Powoduje, że placówka jest lepiej przygotowana i dostosowana do potrzeb dzieci
• Umożliwia indywidualizację podejścia, zwłaszcza w przypadku dzieci z różnymi trudnościami
• Stanowi wyzwanie dla nauczycieli jest przyczynkiem do rozwoju zawodowego

Przed przystąpieniem do projektowania takiej przestrzeni warto zapoznać się z gotowymi projektami lub zasięgnąć porady eksperta zajmującego się projektowaniem wnętrz edukacyjnych.